دکتر سید رسول موسوی:
با اتباع غیرمجاز افغانستانی قانونی و انسانی رفتار کنیم / مراقب آسیب به میراث فرهنگی مشترک باشیم.

سیدرسول موسوی، دیپلمات باسابقه و مدیرکل پیشین آسیای غربی وزارت امور خارجه، با اشاره به چالش‌های ناشی از حضور اتباع افغانستانی غیرمجاز در ایران، خواستار رویکردی مبتنی بر قانون، کرامت انسانی و حفظ پیوندهای فرهنگی مشترک شد. وی هشدار داد اقدامات شتاب‌زده می‌تواند به منافع ملی و میراث تمدنی دو ملت آسیب بزند.

تمایز حقوقی میان گروه‌های مختلف اتباع افغانستانی؛
موسوی در یادداشتی که در رسانه‌ها منتشر شده، با مرور سابقه حضور افغانستانی‌ها در ایران از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی در سال ۱۳۵۷، به تفکیک سه گروه از اتباع افغانستانی پرداخت:
- پناهندگان رسمی تحت نظارت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل
- افراد دارای پیوندهای خانوادگی با شهروندان ایرانی
- اتباع فاقد اقامت قانونی
وی با تأکید بر اینکه ایران کشور مهاجرپذیر نیست، گفت: «باید از واژه 'اتباع غیرقانونی' استفاده شود، نه 'مهاجر'. هیچ قانون مشخصی درباره پذیرش مهاجر نداریم.»

ضرورت قانون‌گرایی و احترام به کرامت انسانی؛
این دیپلمات پیشین با اشاره به پیچیدگی شرایط، تأکید کرد که برخورد با اتباع غیرقانونی باید دقیق و قانونی انجام شود: «لازم است نهادهای اجرایی بین اتباع دارای اقامت قانونی و غیرقانونی تفکیک قایل شوند و اقدامات خود را معطوف به گروه سوم کنند.»
او افزود: «بسیاری از افغانستانی‌های غیرقانونی در صورت برخورد انسانی و شفاف، داوطلبانه کشور را ترک می‌کنند.»

تأکید بر اولویت کنترل ورودی‌ها بر اخراجی‌ها؛
موسوی همچنین هشدار داد که جلوگیری از ورود غیرقانونی مهم‌تر از اخراج اتباع است: «مشکلات در مبادی ورودی بسیار بیشتر از چالش‌های مربوط به رد مرز است. باید در کنترل مرزها جدی‌تر باشیم.»

هشدار درباره خلط امنیت و مهاجرت؛
در بخش مهمی از یادداشت، موسوی به پیامدهای ترکیب مسایل امنیتی با مسایل مهاجرتی پرداخت و گفت: «اگر فردی به‌عنوان جاسوس دشمن شناسایی می‌شود، باید طبق قانون و با مسوولیت فردی محاکمه شود، نه اینکه به بهانه مهاجرت رد مرز گردد.»
وی تأکید کرد که برخورد با سرویس‌های جاسوسی دشمن، از جمله اسراییل، نباید بهانه‌ای برای اقدامات فراگیر و آسیب‌زننده علیه اتباع افغانستانی شود.
فرهنگ مشترک، سرمایه‌ای که باید صیانت شود.

موسوی در ادامه، با اشاره به سابقه تعامل فرهنگی ملت‌های ایران و افغانستان، نسبت به آسیب دیدن این سرمایه تمدنی هشدار داد: «افغانستانی‌ها حافظان میراث مشترک سعدی، حافظ، مولوی و رودکی هستند؛ آن‌ها خود را جدا از فرهنگ ایرانی نمی‌دانند.»
وی تأکید کرد که برخوردهای تند و غیرکارشناسی ممکن است زمینه‌ساز فاصله گرفتن فرهنگی و گسترش شکاف میان دو ملت شود؛ موضوعی که به گفته او، مطلوب دشمنان تاریخی منطقه است.

پیشنهادهای موسوی برای مدیریت اصولی اتباع افغانستانی؛
در پایان این یادداشت، سیدرسول موسوی مجموعه‌ای از پیشنهادات مشخص برای بهبود سیاست‌های جاری در حوزه اتباع افغانستانی ارایه کرد. او با تأکید بر ضرورت تفکیک سه‌گانه وضعیت این افراد، خواستار برخورد متمایز و مبتنی بر قانون با هر یک از گروه‌ها شد.
موسوی تصریح کرد که به‌کارگیری واژه‌هایی چون "مهاجر" در اسناد رسمی، فاقد مبنای حقوقی در نظام قانونی ایران است و باید واژه‌هایی دقیق‌تری مانند «اتباع دارای اقامت قانونی» و «اتباع غیرقانونی» جایگزین آن شود.

وی همچنین از نهادهای مسوول خواست تمرکز خود را بر جلوگیری از ورود غیرقانونی معطوف کنند و در برخورد با اتباع فاقد مجوز، علاوه بر رعایت کرامت انسانی، از ظرفیت‌های موجود نظیر همکاری با سفارت افغانستان در تهران و ارتباط با مقامات حکومت سرپرست در کابل بهره بگیرند.
این مقام پیشین وزارت خارجه در پایان هشدار داد: «رفتارهای هیجانی، غیرحقوقی و بدون در نظر گرفتن ملاحظات فرهنگی، تنها به پیوندهای تاریخی و تمدنی دو ملت آسیب خواهد زد و فضا را برای سوءاستفاده دشمنان ایران فراهم می‌کند.»

سید اسحاق شجاعی